Sommige mensen zijn altijd in de weer, vol energie en nauwelijks stil te krijgen. Anderen denken eerst goed na, trekken zich liever even terug en houden van rust. Waar komen die verschillen eigenlijk vandaan?
De Britse psycholoog Hans Eysenck zocht in de vorige eeuw een wetenschappelijke manier om dit soort verschillen te verklaren. Niet door mensen in hokjes te stoppen, maar door te kijken naar fundamentele eigenschappen die ons gedrag sturen.
Volgens zijn theorie, bekend als het PEN-model, draait persoonlijkheid om drie kernfactoren, genaamd psychoticisme, extraversie en neuroticisme. Ieder mens beweegt ergens tussen de uitersten van deze schalen.
Hoewel we zelf geen testen op basis van het Eysenck model verkopen, vinden we het wel belangrijk dat je goed geïnformeerd bent over het model. In dit artikel leggen we je daarom helder uit wat het model inhoudt, waar het vandaan komt, wat je eraan hebt en ook wat de beperkingen zijn.
Wat is het Eysenck model?
In plaats van mensen in hokjes te stoppen, keek Hans Eysenck liever naar onderliggende eigenschappen. Hij ging ervan uit dat we allemaal ergens tussen bepaalde uitersten bewegen, zoals extravert tegenover introvert of emotioneel stabiel tegenover gevoelig.
Volgens Eysenck ontstaan deze verschillen deels door aanleg en deels door omgeving. Hoe sociaal je bent, hoe snel je stress voelt, of hoe impulsief je reageert, dat is niet zomaar aangeleerd. Het zit vaak al in je natuur.
Zijn model beschrijft persoonlijkheid aan de hand van drie brede dimensies. Geen keiharde categorieën, maar een schaal waarop ieder individu zijn eigen plek inneemt.
Welke drie eigenschappen dat zijn en hoe ze samen een beeld geven van je persoonlijkheid, bespreken we verderop.
De geschiedenis achter Eysenck
Hans Eysenck was geen typische theoreticus die zich verloor in vage ideeën. Hij wilde persoonlijkheid echt meetbaar maken. Niet op gevoel, maar op basis van harde data.
In de jaren veertig begon hij met onderzoek naar gedragspatronen onder grote groepen mensen. Met behulp van factoranalyse(een techniek om verbanden te vinden in grote hoeveelheden data) ontdekte hij twee belangrijke eigenschappen die mensen sterk van elkaar leken te onderscheiden, genaamd extraversie en neuroticisme.
Later kwam daar nog een derde dimensie bij, genaamd psychoticisme. Niet om mensen in hokjes te stoppen, maar om ook meer extreme trekken zoals impulsiviteit en egocentrisme beter te kunnen verklaren.
Zijn uiteindelijke model werd bekend als het PEN-model. Het was een van de eerste echte pogingen om persoonlijkheid systematisch en wetenschappelijk te benaderen. En hoewel er sindsdien uitgebreidere modellen zijn ontwikkeld, zijn Eysencks ideeën nog steeds terug te vinden in de moderne psychologie.
De drie dimensies van het Eysenck model
Het Eysenck model gaat uit van drie brede persoonlijkheidsdimensies. Deze dimensies beschrijven hoe mensen van elkaar kunnen verschillen in gedrag, emoties en reacties, zonder dat er vaste types worden gevormd.
Eysenck stelde dat persoonlijkheid niet zwart-wit is. Je bevindt je ergens tussen twee uitersten op elke schaal. De mate waarin je bijvoorbeeld extravert bent of gevoelig reageert, verschilt per individu.
In zijn theorie vormen deze drie eigenschappen samen het fundament waarop iemands persoonlijkheid rust. Welke dimensies dit precies zijn, lees je hieronder.
1. Extraversie / introversie
Extraversie beschrijft hoe iemand omgaat met de buitenwereld en sociale prikkels. Mensen die hoog scoren op extraversie zijn vaak energiek, spraakzaam en zoeken graag gezelschap op. Ze halen hun energie uit interactie met anderen en uit nieuwe ervaringen die ze opdoen.
Aan de andere kant staan introverte mensen. Zij richten hun aandacht meer naar binnen, voelen zich prettig in een rustige omgeving en laden vooral op door tijd voor zichzelf te nemen. Ze zijn vaak bedachtzaam en meer op hun eigen belevingswereld gericht.
Volgens Eysenck worden deze verschillen deels biologisch bepaald en hebben ze invloed op hoe mensen informatie verwerken en reageren op hun omgeving.
- Typische kwaliteiten. Sociaal, energiek, enthousiast en actief
- Valkuilen. Ongeduldig, impulsief en snel afgeleid
2. Neuroticisme / emotionele stabiliteit
Neuroticisme gaat over hoe iemand omgaat met emoties, stress en onzekerheid. Mensen die hoog scoren op neuroticisme zijn gevoeliger voor negatieve emoties zoals angst, boosheid of verdriet. Ze kunnen sneller last hebben van piekeren, onzekerheid en stemmingswisselingen.
Aan de andere kant staan mensen met een hoge emotionele stabiliteit. Zij blijven kalmer in stressvolle situaties, laten zich minder snel uit het veld slaan en herstellen makkelijker van tegenslagen.
Eysenck zag neuroticisme als een fundamentele dimensie die invloed heeft op hoe mensen dagelijkse situaties ervaren en verwerken. Vooral onder druk of spanning laat dit grote verschillen zien tussen mensen.
- Typische kwaliteiten. Emotioneel bewust, gevoelig en reflectief
- Valkuilen. Piekeren, stressgevoelig en onzeker
3. Psychoticisme / Sociale conformiteit
Psychoticisme gaat over hoe iemand omgaat met regels, sociale verwachtingen en impulsiviteit. Mensen die hoog scoren op psychoticisme zijn vaak onafhankelijk, creatief en minder gevoelig voor sociale normen. Ze volgen liever hun eigen pad en zijn niet bang om buiten de lijntjes te kleuren.
Aan de andere kant staan mensen die sterker gericht zijn op sociale conformiteit. Zij hechten veel waarde aan regels, afspraken en harmonie binnen groepen. Ze passen zich makkelijker aan en vinden het belangrijk om geaccepteerd te worden door hun omgeving.
Eysenck zag psychoticisme niet per se als iets negatiefs, maar als een schaal waarop zowel positieve eigenschappen zoals creativiteit als risicovolle eigenschappen zoals impulsiviteit kunnen voorkomen.
- Typische kwaliteiten. Onafhankelijk, origineel en creatief
- Valkuilen. Impulsief, roekeloos en afstandelijk
Hoe werkt het model van Hans Eysenck?
Het Eysenck model kijkt naar drie belangrijke persoonlijkheidskenmerken, namelijk extraversie, neuroticisme en psychoticisme. In plaats van mensen in vaste types onder te brengen, beschrijft het model hoe iemand scoort op elk van deze dimensies. Je wordt dus niet in een hokje geplaatst, maar krijgt een profiel dat laat zien hoe je neigt te reageren en functioneren binnen bepaalde situaties.
Om iemands persoonlijkheidsprofiel vast te stellen worden vaak vragenlijsten gebruikt. De bekendste hiervan is de Eysenck Personality Questionnaire (EPQ). Deze vragenlijsten meten voorkeuren, gedragspatronen en emotionele reacties om zo een profiel samen te stellen.
Eysenck geloofde dat persoonlijkheid sterk biologisch bepaald is. Volgens zijn theorieën zijn verschillen tussen mensen deels terug te voeren op verschillen in hersenactiviteit en zenuwstelselgevoeligheid.
Belangrijk om te weten is dat het model bedoeld is om patronen en tendensen zichtbaar te maken. Het is dus geen strikte indeling, maar eerder een manier om te begrijpen hoe iemand geneigd is om te denken, voelen en handelen.
Waar wordt het Eysenck model voor gebruikt?
Het Eysenck model wordt vooral gebruikt om gedragspatronen en persoonlijkheidsverschillen beter te begrijpen. Omdat het werkt met drie overzichtelijke dimensies, is het in verschillende gebieden toepasbaar.
Je komt het Eysenck model onder andere tegen in:
- Psychologisch onderzoek. Vooral bij studies naar persoonlijkheid en genetische invloeden.
- Klinische psychologie. Om verbanden te leggen tussen persoonlijkheid en psychische klachten zoals angststoornissen of depressie.
- Coaching en loopbaanbegeleiding. Om mensen meer inzicht te geven in hun natuurlijke gedragsneigingen.
- Persoonlijke ontwikkeling. Als hulpmiddel voor zelfreflectie en het begrijpen van je eigen reactiepatronen.
Hoewel het model waardevolle inzichten kan geven, wordt het vandaag de dag in de praktijk vaker gecombineerd met andere, meer uitgebreide modellen zoals de Big Five persoonlijkheidstheorie.
Is het model van Hans Eysenck wetenschappelijk onderbouwd?
In de wereld van persoonlijkheidsmodellen is het Eysenck model relatief serieus genomen. Zeker als je het vergelijkt met bekende modellen zoals DISC of MBTI, die vooral populair zijn in de praktijk, maar minder wetenschappelijke basis hebben.
Eysenck werkte met factoranalyse, een statistische methode om patronen in gedrag te ontdekken. Vooral zijn dimensies extraversie en neuroticisme werden later bevestigd in allerlei onderzoeken. Sterker nog, ze vormen nog steeds een belangrijk onderdeel van de moderne Big Five persoonlijkheidstheorie.
Over psychoticisme, de derde dimensie in zijn model, is altijd meer discussie geweest. Sommige onderzoekers vonden die term te breed en vaag, omdat hij allerlei eigenschappen zoals impulsiviteit en creativiteit op één hoop gooide.
Je zou kunnen zeggen dat Eysencks model een belangrijke stap was in de ontwikkeling van de persoonlijkheidspsychologie. Maar als je kijkt naar de huidige standaarden en de mate van wetenschappelijke onderbouwing, dan steekt de Big Five er duidelijk bovenuit.
Eysenck vs Big Five persoonlijkheidstheorie
Zowel het Eysenck model als de Big Five proberen persoonlijkheid inzichtelijk te maken. Toch zijn er duidelijke verschillen in opzet, diepgang en wetenschappelijke onderbouwing.
Het Eysenck model werkt met drie dimensies en legt vooral de nadruk op sociaal gedrag, emotionele stabiliteit en impulsiviteit. Het is relatief eenvoudig en richt zich op brede gedragslijnen. Vooral extraversie en neuroticisme uit zijn model zijn later overgenomen in de Big Five.
De Big Five persoonlijkheidstheorie gaat verder. Deze theorie meet persoonlijkheid op vijf dimensies en biedt veel meer nuance. Binnen de Big Five scoor je op een schaal, wat een veel uitgebreider en genuanceerder profiel oplevert dan een simpel hoog-laag onderscheid.
Ook de wetenschappelijke basis is een belangrijk verschil. De Big Five is gebaseerd op tientallen jaren wereldwijd onderzoek en wordt breed geaccepteerd binnen de academische psychologie. Het Eysenck model wordt wel erkend als een belangrijke voorloper, maar mist de verfijning en onderbouwing van de Big Five.
Kort samengevat. Zoek je een simpel, snel overzicht van gedrag? Dan kan het Eysenck model interessante inzichten geven. Maar als je écht diepgaand en betrouwbaar inzicht in je persoonlijkheid wilt, is de Big Five de betere keuze.
Is een Eysenck test een verstandige keuze?
Een Eysenck persoonlijkheidstest kan handig zijn als je op zoek bent naar een eerste indruk van iemands(of je eigen) gedragsneigingen. Het model is overzichtelijk, herkenbaar en makkelijk toe te passen in gesprekken of coachingstrajecten.
Voor écht diepgaand persoonlijkheidsinzicht schiet het model alleen tekort. De test werkt met brede dimensies, mist de verfijning van moderne modellen en biedt minder gedetailleerde informatie over onderliggende persoonlijkheidskenmerken. Je weet dus niet hoe accuraat of compleet de uitkomst is.
Wil je wél weten hoe je écht in elkaar zit? Dan is een Big Five persoonlijkheidstest een betere keuze. De Big Five is gebaseerd op decennia aan wetenschappelijk onderzoek en biedt een genuanceerd en betrouwbaar beeld van je persoonlijkheid.
Benieuwd hoe jij scoort op de vijf dimensies?
Met de Big Five test van Persoonlijkheid.nl ontvang je een uitgebreid persoonlijkheidsrapport waarmee je direct aan de slag kunt. Je ontdekt hoe jouw eigenschappen je kunnen helpen om meer uit jezelf te halen!
Veelgestelde vragen
Kan je uitslag van de Eysenck test veranderen?
Ja, dat kan. Net als veel andere persoonlijkheidstesten kunnen de resultaten van je test veranderen als je inzichten, ervaringen of levensomstandigheden veranderen.
Is Eysenck gratis te gebruiken?
Ja, er zijn gratis versies van testen gebaseerd op het Eysenck model beschikbaar. Vaak zijn deze versies korter en minder uitgebreid dan de originele Eysenck Personality Questionnaire (EPQ).
