Hoe betrouwbaar zijn persoonlijkheidstesten?

In de basis probeert een persoonlijkheidstest iets heel eenvoudigs te doen. In kaart brengen hoe iemand geneigd is te denken, voelen en handelen. Het gaat niet om losse momenten, maar om patronen die over tijd herkenbaar blijven. Hoe reageer je onder druk, hoe ga je om met anderen, waar krijg je energie van en wat kost juist moeite?

Het grote verschil zit in hoe een test dat meet. Sommige testen zijn wetenschappelijk opgebouwd, uitgebreid onderzocht en getest op grote groepen mensen. Andere testen zijn vooral bedoeld voor zelfinzicht, reflectie of zelfs entertainment. Ze kunnen herkenbaar zijn, maar missen vaak een stevige onderbouwing.

Bekende voorbeelden lopen sterk uiteen. De Big Five is een wetenschappelijk gevalideerd model dat persoonlijkheid meet op vijf dimensies. Modellen zoals MBTI, DISC en Enneagram zijn populair in coaching en teams, maar hebben geen enkele wetenschappelijke onderbouwing.

Dat verschil is belangrijk, want niet elke persoonlijkheidstest is ontworpen om dezelfde vragen te beantwoorden of dezelfde mate van betrouwbaarheid te bieden.

Of een persoonlijkheidstest betrouwbaar is hangt niet af van hoe herkenbaar de uitkomst voelt, maar van een paar duidelijke criteria. In de psychologie worden daar vooral drie dingen voor gebruikt.

1. Betrouwbaarheid: Dit gaat over consistentie. Als je dezelfde test op verschillende momenten maakt, krijg je dan ongeveer hetzelfde resultaat? Een test die vandaag iets heel anders laat zien dan over drie weken zegt weinig over stabiele persoonlijkheid.
2. Validiteit: Dit gaat over of de test daadwerkelijk meet wat hij zegt te meten? Een test kan heel consistent zijn, maar alsnog het verkeerde construct meten. In dat geval lijkt het betrouwbaar, maar slaat het inhoudelijk de plank mis.
3. Toepasbaarheid: Dit gaat over of de test bruikbaar is in de praktijk. Kun je er iets mee in coaching, leiderschap, teams of persoonlijke ontwikkeling? Geeft de uitslag richting of blijft het hangen in abstracte labels?

Een goede persoonlijkheidstest scoort op alle drie. Hij is consistent, inhoudelijk juist en praktisch toepasbaar. Zodra een van die elementen ontbreekt, neemt de betrouwbaarheid snel af.

Als we strikt kijken naar wetenschappelijke onderbouwing blijven er eigenlijk maar twee persoonlijkheidsmodellen overeind, namelijk de Big Five en HEXACO. Beide modellen zijn gebaseerd op grootschalig wetenschappelijk onderzoek en meten persoonlijkheid op continue schaal in plaats van vaste types. Dat zorgt voor stabiele, reproduceerbare en valide resultaten.

De Big Five is veruit het meest gebruikte model in onderzoek, coaching en organisaties. HEXACO bouwt hierop voort met een extra dimensie rond eerlijkheid en bescheidenheid, maar wordt in de praktijk (nog) minder vaak toegepast.

Andere bekende modellen zoals MBTI, 16 Personalities, DISC en het Enneagram zijn populair en herkenbaar, maar niet wetenschappelijk gevalideerd als persoonlijkheidsmodel. Het gebruik van deze modellen wordt dan ook door ons afgeraden.

Dat sommige persoonlijkheidstesten zo populair zijn is heel goed te verklaren. Ze zijn simpel, herkenbaar en geven snel een gevoel van inzicht. Mensen lezen een profiel en denken “ja, dit klopt wel” en dat maakt het aantrekkelijk. Zeker in een werkcontext waar weinig tijd is voor nuance.

Veel van deze testen gebruiken brede, positief geformuleerde omschrijvingen waarin bijna iedereen zich wel ergens herkent. Dat werkt prettig en bevestigend. Bovendien geven ze taal aan gedrag. Teams kunnen ineens praten over “rood gedrag”, “introvert zijn” of “een bepaald type”, wat communicatie makkelijker maakt.

Dat effect wordt versterkt door iets wat in de psychologie het Forer-effect wordt genoemd. Mensen herkennen zichzelf snel in algemene beschrijvingen. Vooral als die persoonlijk en positief klinken.

Populariteit zegt dus vooral iets over toegankelijkheid en herkenning. Niet over de betrouwbaarheid van een persoonlijkheidstest. Dat verschil is belangrijk om in het achterhoofd te houden.

Veel persoonlijkheidstesten gaan niet zozeer fout in hun intentie, maar in hoe ze worden gebruikt en geïnterpreteerd. Een van de grootste valkuilen is hokjesdenken. Mensen worden teruggebracht tot een type of kleur, terwijl persoonlijkheid in werkelijkheid veel gelaagder is. Dat leidt tot simplificatie en verkeerde conclusies.

Een tweede probleem is het gebrek aan wetenschappelijke onderbouwing. Veel populaire testen zijn nooit serieus getest op betrouwbaarheid of validiteit. Ze geven wel een uitslag, maar die kan per afname verschillen of iets meten wat eigenlijk niet duidelijk gedefinieerd is.

Daarnaast worden testen vaak ingezet voor doelen waarvoor ze niet geschikt zijn. Denk hierbij aan selectie of beoordeling. Hier krijgen uitslagen ineens veel gewicht mee, terwijl ze daar niet voor bedoeld zijn.

Tot slot gebruiken mensen testresultaten soms voor het excuus “zo ben ik nu eenmaal”. Daarmee stopt groei juist, terwijl persoonlijkheid inzicht bedoeld is als startpunt voor ontwikkeling.

Wetenschappelijk onderbouwde persoonlijkheidsmodellen werken niet met vaste types, maar met schaal. Dat betekent dat eigenschappen niet aan of uit staan, maar in gradaties voorkomen. Je bent dus niet of extravert of introvert, maar ergens op een schaal van 0 tot 100 tussen beide.

Dit sluit veel beter aan bij hoe mensen zich in de praktijk gedragen. Iemand kan bijvoorbeeld sociaal en assertief zijn op werk, maar behoefte hebben aan rust en terugtrekking daarbuiten. Een spectrum vangt die nuance, terwijl typologieën die complexiteit vaak verliezen.

Modellen zoals de Big Five en HEXACO meten persoonlijkheid op meerdere onafhankelijke dimensies. Daardoor zijn dit de enige modellen die een realistisch en bruikbaar beeld van sterke kanten, valkuilen en ontwikkelpunten geven.

Een persoonlijkheidstest is vooral betrouwbaar als je weet waarvoor je hem gebruikt en wat hij meet. Niet elke test is bedoeld om harde conclusies te trekken over functioneren, geschiktheid of potentieel.

Je kunt een test vertrouwen wanneer:

• de test gebaseerd is op wetenschappelijk onderzoek en herhaalbare metingen
• duidelijk is welke persoonlijkheidstrekken worden gemeten en hoe
• resultaten stabiel zijn over tijd

de uitkomst wordt gebruikt als startpunt voor reflectie en niet als label of oordeel

Als je een test zoekt die verder gaat dan herkenbare beschrijvingen of kleurlabels, dan is een Big Five persoonlijkheidstest of HEXACO de enige betrouwbare keuze.

Benieuwd hoe jij scoort op de vijf dimensies? Met de persoonlijkheidstest van Persoonlijkheid.nl ontvang je een uitgebreid persoonlijkheidsrapport waarmee je direct aan de slag kunt.

Je ontdekt hoe jouw eigenschappen je kunnen helpen om meer uit jezelf te halen. Ook hebben we de zesde eigenschap van het HEXACO model toegevoegd aan de test.