Is persoonlijkheid erfelijk of aangeboren?

Als psychologen het over persoonlijkheid hebben, bedoelen ze de terugkerende patronen in hoe iemand denkt, voelt en zich gedraagt. Het gaat om voorkeuren die relatief stabiel zijn over tijd. Hoe ga je om met anderen, hoe reageer je op stress, ben je geneigd om initiatief te nemen of juist eerst af te wachten? Dat soort vragen raken persoonlijkheid.

Een wetenschappelijk onderbouwd persoonlijkheidsmodel om dit te beschrijven is de Big Five. Dat model kijkt naar vijf brede persoonlijkheidstrekken, zoals extraversie, zorgvuldigheid en emotionele stabiliteit. Die trekken zijn geen labels of types, maar dimensies waarop iedereen scoort op een schaal van 0 tot 100.

Het is belangrijk om persoonlijkheid niet te verwarren met gedrag of karakter. Gedrag is sterk afhankelijk van de situatie en kan van moment tot moment verschillen. Karakter heeft meer te maken met waarden, discipline en keuzes. Persoonlijkheid zit daaronder. Het is de basis die richting geeft aan hoe iemand geneigd is te reageren zonder daar een oordeel aan te koppelen.

Een groot deel van wat we weten over erfelijkheid komt uit tweelingonderzoek. Daarbij vergelijken onderzoekers eeneiige tweelingen, die vrijwel hetzelfde DNA delen, met twee-eiige tweelingen, die genetisch minder op elkaar lijken.

Wat steeds weer terugkomt uit deze onderzoeken is dat eeneiige tweelingen opvallend vaak op elkaar lijken in persoonlijkheid. Zelfs als ze in verschillende gezinnen zijn opgegroeid.

Op basis van dit soort onderzoek schatten psychologen dat ongeveer 40 tot 60 procent van persoonlijkheid erfelijk bepaald is. Dat betekent niet dat je persoonlijkheid vastligt bij de geboorte, maar wel dat je een duidelijke genetische basis meekrijgt.

Sommige persoonlijkheidstrekken blijken sterker erfelijk dan andere. Extraversie en emotionele stabiliteit laten bijvoorbeeld een relatief sterk genetische component zien. Ook gevoeligheid voor stress of prikkels heeft vaak een duidelijke biologische afkomst. Andere trekken, zoals zorgvuldigheid of zelfdiscipline, lijken gevoeliger voor invloeden uit de omgeving en levensloop.

Belangrijk om te benadrukken is dat genen geen gedrag dicteren. Ze schetsen eerder een bandbreedte en binnen die bandbreedte speelt de omgeving een grote rol in hoe je persoonlijkheid zich uiteindelijk uit.

Naast aanleg speelt ook omgeving een grote rol in hoe persoonlijkheid zich ontwikkelt. Met opvoeding bedoelen we meer dan alleen wat ouders hun kinderen bewust aanleren. Het gaat ook om de sfeer thuis, hoe er werd omgegaan met emoties, conflicten en verantwoordelijkheid, en welke ruimte er was om jezelf te laten zien.

Daarbovenop komt alles wat je later meemaakt. Denk hierbij aan school, vrienden, werk, cultuur en ingrijpende levensgebeurtenissen. Al deze ervaringen en situaties laten sporen na. Ze bepalen niet zozeer welke persoonlijkheidstrekken je hebt, maar vooral hoe die trekken tot uiting komen. Iemand kan van nature gevoelig zijn, maar leert in een veilige omgeving om die gevoeligheid als kracht te gebruiken. In een onveilige context kan dezelfde aanleg juist leiden tot terugtrekking of onzekerheid.

Ook sociale interacties spelen een belangrijke rol. Feedback van anderen, verwachtingen vanuit werk of relaties en ervaringen met succes of falen sturen hoe je met je aanleg omgaat. Je persoonlijkheid wordt dus niet opnieuw gevormd, maar wel gekleurd en aangescherpt door alles wat je meemaakt.

Persoonlijkheid is relatief stabiel, maar niet volledig vastgezet. Je wordt niet zomaar een totaal ander mens, maar er is wel degelijk ruimte voor ontwikkeling. Vooral in de manier waarop je met je aanleg omgaat kunnen verschuivingen ontstaan.

Grote levensgebeurtenissen spelen hierin vaak een rol. Denk aan een nieuwe baan met veel verantwoordelijkheid, een intensieve relatie, therapie of een periode van stress of uitval. Dit soort ervaringen kunnen ervoor zorgen dat je anders naar jezelf en de wereld kijkt en dat zie je terug in gedrag en soms zelfs in persoonlijkheidstrekken.

Wetenschappelijk gezien verandert persoonlijkheid langzaam en meestal in kleine stappen. Over de jaren heen worden veel mensen bijvoorbeeld iets zorgvuldiger, stabieler of emotioneel evenwichtiger. De basis blijft herkenbaar, maar de uitwerking wordt verfijnder.

Wie hier dieper op in wil gaan, kan ook het artikel over het veranderen van persoonlijkheid lezen. Daar leggen we uitgebreider uit wat wel en niet realistisch is als het gaat om persoonlijke verandering.

Weten dat persoonlijkheid deels aangeboren is en deels gevormd is geeft rust. Het verklaart waarom sommige dingen vanzelf gaan en andere juist moeite kosten. Je snapt beter waarom je op een bepaalde manier reageert, waar je energie van krijgt en waar je sneller vastloopt.

Die kennis helpt ook bij acceptatie. Sommige eigenschappen zijn simpelweg je basis. Dat betekent niet dat je ze moet veranderen, maar dat je leert ermee te werken. Een gevoelig persoon hoeft niet harder te worden. Een bedachtzaam persoon hoeft niet ineens extravert te zijn.

Tegelijkertijd laat dit inzicht zien waar wel ruimte zit voor groei. Gedrag, gewoontes en vaardigheden kun je trainen. Je kunt leren omgaan met stress, beter communiceren of bewuster keuzes maken, ongeacht je aanleg.

Een persoonlijkheidstest zoals de Big Five helpt om die aanleg scherp in beeld te krijgen. Het maakt zichtbaar waar jouw natuurlijke krachten liggen en waar je ontwikkeling het meeste effect heeft.

Je persoonlijkheid is geen toeval, maar ook niet volledig vaststaand. Een deel van wie je bent, krijg je mee via je genen. Dat verklaart waarom sommige trekken al vroeg zichtbaar zijn en waarom je in bepaalde opzichten op je ouders lijkt. Tegelijkertijd wordt je persoonlijkheid gevormd door alles wat je meemaakt. Denk aan opvoeding, omgeving en ervaringen bepalen hoe die aanleg tot uiting komt.

Dat maakt iedereen uniek. Zelfs mensen met een vergelijkbare achtergrond of genetische aanleg kunnen zich totaal verschillend ontwikkelen. Juist daarom is zelfkennis zo waardevol. Als je begrijpt waar je natuurlijke neigingen vandaan komen, kun je er bewuster mee omgaan en betere keuzes maken in werk, relaties en persoonlijke groei.

Benieuwd waar jouw aanleg ligt en hoe jouw persoonlijkheid zich heeft gevormd? Met de persoonlijkheidstest van Persoonlijkheid.nl ontvang je een uitgebreid persoonlijkheidsrapport waarmee je direct aan de slag kunt. Je ontdekt hoe jouw eigenschappen je kunnen helpen om meer uit jezelf te halen. Ook hebben wij de zesde eigenschap van het HEXACO model toegevoegd aan onze test.