Het HEXACO persoonlijkheidsmodel uitgelegd

Persoonlijkheid laat zich niet vangen in een paar simpele hokjes. Dat is precies het uitgangspunt van het HEXACO model. In plaats van mensen in vaste types te stoppen, kijkt HEXACO naar zes brede eigenschappen waarop iedereen in een bepaalde mate van 0 tot 100 scoort.

Denk bijvoorbeeld aan hoe extravert of introvert je bent, maar ook aan hoe eerlijk en bescheiden je je opstelt. Die laatste dimensie, eerlijkheid en bescheidenheid, is een dimensie die andere modellen niet meenemen.

In plaats van alleen te kijken naar hoe je met anderen omgaat of hoe emotioneel je bent, besteedt HEXACO ook aandacht aan ethiek en integriteit. Daardoor krijgen we een nog vollediger beeld van menselijk gedrag, en wat er aan de binnenkant speelt.

In de jaren negentig gingen twee onderzoekers, Kibeom Lee en Michael Ashton, op zoek naar een persoonlijkheidsmodel dat verder ging dan wat er toen al bestond. De bekende modellen waren vooral gebouwd op Engelstalige datasets, maar Lee en Ashton wilden weten of die inzichten ook klopten in andere talen en culturen.

Toen ze persoonlijkheidsvragenlijsten uit allerlei landen naast elkaar legden, viel er iets op. Naast de vijf bekende eigenschappen doken steeds weer patronen op rondom eerlijkheid en bescheidenheid. Dat bracht hen op het idee om een zesde dimensie toe te voegen.

Zo ontstond uiteindelijk het HEXACO model. De naam is simpel, want het is gewoon een afkorting van de zes dimensies die het model meet.

Hoewel HEXACO sindsdien steeds vaker wordt gebruikt in wetenschappelijk onderzoek en persoonlijke ontwikkeling, is het nog niet zo bekend als de gouden standaard: het Five Factor Model ofwel Big Five. Toch is het een interessante wetenschappelijke ontwikkeling die een nieuwe invalshoek biedt om naar persoonlijkheid te kijken.

Zoals je net hebt gelezen beschrijft het HEXACO model persoonlijkheid aan de hand van zes eigenschappen. Iedere eigenschap vormt een dimensie waarop mensen van elkaar kunnen verschillen.

In plaats van mensen in vaste persoonlijkheidstypes te stoppen, laat HEXACO zien dat persoonlijkheid een combinatie is van scores op verschillende schalen. Daardoor ontstaat er een genuanceerd beeld van hoe iemand denkt, voelt en zich gedraagt.

Hieronder lichten we de zes persoonlijkheidskenmerken van het HEXACO model één voor één toe. HEXACO gebruikt dezelfde vijf hoofdeigenschappen zoals in het Big Five model, maar doet aan de vijf eigenschappen een paar kleine aanpassingen én voegt een zesde eigenschap toe.

Honesty-Humility draait om hoe eerlijk en bescheiden iemand is in de omgang met anderen. Mensen die hoog scoren op deze eigenschap zetten zichzelf niet graag op een voetstuk. Ze hechten weinig waarde aan status of macht en zullen niet snel anderen gebruiken om er zelf beter van te worden.

Aan de andere kant heb je mensen die het juist belangrijk vinden om op te vallen, die gevoelig zijn voor privileges en die regels soms wat flexibeler interpreteren als dat hun eigen belang dient.

Eerlijkheid en bescheidenheid laat dus zien in hoeverre iemand eerlijk blijft, zelfs als niemand kijkt.

• Typische kwaliteiten. Oprecht, betrouwbaar en bescheiden
• Uitdagingen. Opgroeien in assertiviteit, grenzen bewaken en omgaan met situaties waarin anderen te veel ruimte innemen

Deze dimensie gaat over hoe gevoelig iemand is voor emoties, stress, angst en verdriet. Mensen die hoog scoren op emotionaliteit ervaren meer intense emoties en hebben meer wisselingen in hun emoties.

Mensen die lager scoren zijn vaak minder emotioneel en meer stabiel in hun emoties. Ze ervaren emoties minder intens en zijn meer rationeel dan gevoelig.

Emotionaliteit gaat dus over emotionele gevoeligheid. De eigenschap komt overeen met de eigenschap Neuroticisme uit het Big Five Model.

• Typische kwaliteiten. Zorgzaam, loyaal en invoelend
• Valkuilen. Angstig, stressgevoelig.

De X in HEXACO staat voor eXtraversion. Extraversie gaat over hoe energiek, spraakzaam en sociaal iemand van nature is. Mensen die hoog scoren op extraversie zoeken actief contact met anderen, voelen zich prettig in groepen en halen energie uit sociale interactie en nieuwe ervaringen.

Mensen die lager scoren zijn wat terughoudender, hebben minder behoefte aan prikkels van buitenaf en voelen zich vaak prettiger in kleinere gezelschappen of één-op-één situaties. Ze laden op door rust en afzondering in plaats van drukte.

Extraversie laat dus zien hoeveel behoefte iemand heeft aan sociale stimulatie en hoe makkelijk hij of zij zich uitdrukt in gezelschap.

• • Typische kwaliteiten. Enthousiast, energiek en sociaal vaardig
  • Uitdagingen. Balans vinden tussen energie en rust, impulsiviteit beheersen en leren omgaan met behoefte aan prikkels

Verdraagzaamheid gaat over hoe vriendelijk, geduldig en vergevingsgezind iemand is. Mensen die hoog scoren op deze dimensie zijn meestal meegaand, geven makkelijk anderen het voordeel van de twijfel en vermijden conflicten waar mogelijk.

Aan de andere kant van de schaal vind je mensen die sneller geneigd zijn hun eigen belangen voorop te stellen. Ze kunnen directer, kritischer en soms ook harder zijn in hun omgang met anderen.

Verdraagzaamheid laat dus zien in hoeverre iemand gericht is op harmonie en het belang van de groep, of juist meer op zichzelf en eigen principes.

Door de toevoeging van Honesty-Humility in HEXACO wordt de inhoudelijke betekenis van de eigenschap Agreeableness aangepast vergeleken met het Big Five Model. In het HEXACO-model gaat meegaandheid vooral over hoe jij je laat behandelen, terwijl Honesty-Humility meer gaat over hoe jij anderen behandelt. Hier gaat meegaandheid dus meer over tolerantie. Het is het verschil tussen ‘Ik laat niet met mij sollen’ bij een lage meegaandheid versus ‘ik sol met anderen’ bij een lage Honesty-Humility.

• • Typische kwaliteiten. Geduldig, tolerant en vergevensgezind
  • Uitdagingen. Grenzen leren aangeven, steviger positie innemen en constructief omgaan met conflicten

Consciëntieusheid draait om hoe georganiseerd, verantwoordelijk en doelgericht iemand is. Mensen die hoog scoren op deze dimensie plannen vooruit, werken gestructureerd en hebben de neiging om hun afspraken serieus te nemen.

Aan de andere kant vind je mensen die meer spontaan zijn en minder waarde hechten aan planning en structuur. Ze kunnen flexibeler omgaan met situaties, maar ook sneller dingen vergeten of half afmaken.

Consciëntieusheid laat dus zien hoeveel behoefte iemand heeft aan orde, controle en het bereiken van doelen op een gestructureerde manier.

• Typische kwaliteiten. Betrouwbaar, georganiseerd en gedisciplineerd
• Uitdagingen. Meer flexibiliteit ontwikkelen, perfectionisme verzachten en leren loslaten waar nodig

Openheid voor ervaringen gaat over hoe nieuwsgierig, creatief en avontuurlijk iemand is. Mensen die hoog scoren op deze dimensie staan open voor nieuwe ideeën, ervaringen en perspectieven. Ze zijn vaak geïnteresseerd in kunst, wetenschap en filosofie, en zoeken actief naar verdieping en vernieuwing.

Mensen die lager scoren, hechten meer waarde aan traditie, voorspelbaarheid en praktische oplossingen. Ze voelen zich prettiger bij vertrouwde patronen en hebben minder behoefte aan experimenteren of abstract denken.

Openheid laat dus zien hoe iemand omgaat met verandering, nieuwe ideeën en onbekende ervaringen.

• Typische kwaliteiten. Creatief, nieuwsgierig en ruimdenkend
• Uitdagingen. Focus versterken, ideeën concreet maken en praktisch handelen verder ontwikkelen

Het HEXACO model werkt met vragenlijsten waarin je aangeeft in hoeverre bepaalde uitspraken op jou van toepassing zijn. Je kunt hierbij denken aan stellingen over eerlijkheid, sociale omgang, omgaan met emoties en de manier waarop je nieuwe ervaringen benadert.

Op basis van de antwoorden die je geeft wordt berekend waar je scoort op elk van de zes dimensies. Een van de verschillen tussen HEXACO en sommige andere modellen is dat je niet in vaste type wordt ingedeeld. Het HEXACO model laat namelijk zien hoe je beweegt op elk individueel kenmerk. Je krijgt dus geen label opgeplakt, maar een profiel dat laat zien waar jouw natuurlijke voorkeuren liggen.

De uitkomst van een HEXACO test is een profiel met scores van 0 tot 100 per dimensie. Bij de test van Persoonlijkheid.nl bieden we daarnaast toelichtingen met uitleg wat deze scores voor jou betekenen.

Het HEXACO model wordt vooral ingezet om iemands persoonlijkheid breder en genuanceerder in kaart te brengen. Doordat het model onderscheid maakt tussen zes dimensies, biedt het ruimte om meer onderdelen van iemands gedrag en motivatie in kaart te brengen en te begrijpen.

Het HEXACO model wordt onder andere gebruikt in:

• Wetenschappelijk onderzoek. Denk hierbij aan studies naar eerlijkheid, ethisch gedrag en samenwerking.
• Persoonlijke ontwikkeling. Denk hierbij aan een hulpmiddel om inzicht te krijgen in je eigen sterke punten en valkuilen.
• Coaching en loopbaanbegeleiding. Om te ontdekken welke omgevingen of rollen het beste aansluiten bij je natuurlijke voorkeuren.
• Teamontwikkeling. Om verschillen binnen teams te begrijpen en personen binnen teams beter te laten samenwerken.

Hoewel het HEXACO model in wetenschappelijke kringen steeds meer erkenning krijgt, is het in de praktijk nog wat minder bekend dan bijvoorbeeld de Big Five.

Het HEXACO model is ontstaan uit internationaal psychologisch onderzoek en wordt in wetenschappelijke kringen serieus genomen. Onderzoekers ontdekten patronen die niet volledig werden verklaard door bestaande modellen en ontwikkelden op basis daarvan HEXACO.

De belangrijkste toevoeging is de dimensie eerlijkheid en bescheidenheid. Die kwam naar voren in data uit verschillende talen en culturen, maar wordt nog niet in alle studies consequent meegenomen.

Hoewel HEXACO beter probeert aan te sluiten op internationale verschillen, blijft de Big Five wereldwijd het meest onderzochte en toegepaste persoonlijkheidsmodel. De Big Five wordt niet alleen breder erkend, maar heeft ook een grotere hoeveelheid wetenschappelijk bewijs opgebouwd over betrouwbaarheid en voorspellende waarde.

Op papier lijken HEXACO en de Big Five behoorlijk op elkaar. Allebei kijken ze naar meerdere eigenschappen om persoonlijkheid in kaart te brengen, en allebei proberen ze dat op een brede en genuanceerde manier te doen.

Toch zit er een belangrijk verschil tussen de twee. HEXACO voegt eerlijkheid en bescheidenheid toe als aparte dimensie. Daarmee verklaart het model ook hoe mensen verschillen in oprechtheid, statusgevoeligheid en integriteit. Daarmee verandert de betekenis van de eigenschap Meegaandheid richting tolerantie. Ook is de eigenschap Neuroticisme uit het Big Five Model iets neutraler vertaald naar Emotionaliteit.

Op moment van schrijven is de Big Five nog het meest onderzocht en bewezen en daarmee de gouden standaard in persoonlijkheidspsychologie. De Big Five wordt al tientallen jaren gebruikt in wetenschappelijk onderzoek én in de praktijk, en de betrouwbaarheid ervan is keer op keer bevestigd. HEXACO is een wetenschappelijke ontwikkeling die voortborduurt op het Big Five Model. Het biedt een interessante aanvulling. Het is zeer waarschijnlijk dat over tijd het HEXACO model de gouden standaard zal worden en het Big Five Model vervangt.

Een HEXACO persoonlijkheidstest geeft waardevolle inzichten. Vooral de toevoeging van eerlijkheid en bescheidenheid geeft extra inzicht.

HEXACO is nog minder uitgebreid onderzocht dan de Big Five. De Big Five blijft wereldwijd het meest onderzochte en toegepaste persoonlijkheidsmodel. maar wetenschap is altijd in ontwikkeling. Over tijd is het waarschijnlijk dat HEXACO de gouden standaard wordt die het Big Five Model vervangt.

Met Persoonlijkheid.nl gaan wij mee in wetenschappelijke ontwikkelingen. Daarom hebben wij de zesde eigenschap Eerlijkheid-Bescheidenheid (oftewel Integriteit) toegevoegd aan onze persoonlijkheidstest.

Benieuwd hoe jij scoort op de zes dimensies?

Met de Persoonlijkheidstest van Persoonlijkheid.nl ontvang je een uitgebreid persoonlijkheidsrapport waarmee je direct aan de slag kunt. Je ontdekt hoe jouw zes eigenschappen je kunnen helpen om meer uit jezelf te halen!